ЛГБТ-супольнасць у Беларусі сёння аб'ядноўвае вельмі розных людзей з рознымі інтарэсамі, каштоўнасцямі і часам нават з розным бачаннем таго, якой павінна быць гэтая супольнасць.
На нашую думку, незалежна ад вынікаў дыскусіі, важна ўжо тое, што такая размова адбылася. Можна згадаць спробы абмеркавання тэмы ЛГБТ-супольнасці ў вузкіх колах і лакальных кантэкстах, але ці не ўпершыню такая тэма прагучала на адкрытым публічным мерапрыемстве, падчас якога каля пяцідзесяці чалавек з розных асяродкаў сабраліся разам і, сеўшы ў кола, пачалі абмяркоўваць пытанні, якія іх хвалююць, спрабуючы сумесна знайсці агульныя моманты ў разуменні таго, што такое ЛГБТ-супольнасць, што нас аб'ядноўвае, з якімі праблемамі і выклікамі мы сутыкаемся сёння, якія маем патрэбы і куды хацелі б рухацца далей.
Размова атрымалася досыць хаатычнай, падчас яе гучалі вельмі розныя галасы, часам выказваліся супрацьлеглыя меркаванні. Дыскусія яскрава паказала, што ЛГБТ-супольнасць у Беларусі сёння аб'ядноўвае вельмі розных людзей з рознымі інтарэсамі, каштоўнасцямі і часам нават з розным бачаннем таго, якой павінна быць гэтая супольнасць.
Для каталогу мы вырашылі стварыць асобны тэкст на падставе гэтай дыскусіі. Далей у тэксце ў якасці «ілюстрацый» будуць выкарыстоўвацца цытаты з інтэрв'ю, зробленых намі раней падчас працы па зборы матэрыялу для рубрыкаў РЭТРА і КАМІН-АЎТ. Праца над гэтымі рубрыкамі пачалася некалькі гадоў таму. І цяпер, дзякуючы дыскусіі «Чаму я (не)адношу сябе...», якая ўтрымлівала развагі адносна гісторыі і сучаснасці ЛГБТ-супольнасці ў Беларусі, у нас з'явілася магчымасць пабачыць, якая агульная карціна пачынае пакрысе вымалёўвацца.
Гiстарычны экскурс
У незалежнай Беларусі ЛГБТ-супольнасць пачала складвацца і набываць выразнае афармленне з канца 90-х гг., калі сталі з’яўляцца месцы збору людзей (як на вуліцы, так і ў памяшканнях), пачалі ўзнікаць розныя ініцыятывы, персаналіі, вакол якіх гуртаваліся людзі.
Цэнтральным месцам жыцця ЛГБТ-кам’юніці ў 90-х — пачатку нулявых у Мінску была Панікоўка: тусоўка, якая адбывалася ў Аляксандраўскім скверы і на пляцоўцы перад Домам афіцэраў. Па сваёй сутнасці гэта быў раптоўна самаарганізаваны на вуліцы кам’юніці Цэнтр для ЛГБТ. Людзі, якія сюды прыходзілі, ведалі адно аднога, тут утвараліся моцныя сувязі між асобамі, якія пазней трансфармафаліся ў новыя праекты, ініцыятывы, актыўнасці.
Я не спрабаваў знайсці супольнасць, шчыра кажучы, не ведаю чаму – напэўна, я тады думаў, што яе папросту не існуе, што ўсе мы сядзім дома, хаваемся, штосьці пішам у інтэрнэце, адзін на адзін сустракаемся.. І ўсё. Мне зараз 28, я пачаў знаёміцца недзе з 17-ці… Тады мне здавалася, што гэта быў такі час, што папросту нельга было казаць пра гэта ўголас. Мне здавалася, што нічога такога не існуе. Я даведаўся, што ёсць нейкая такая супольнасць у 2007 годзе… Я тады сустракаўся з адным хлопцам, і ён прывёў мяне на Панікоўку. Я быў здзіўлены, што там шмат людзей – яны геі і лесбіянкі, яны адно аднаго ведаюць… Гэта было так… Нібы іншая рэчаіснасць… Нібы ён адвёз мяне ў Бразілію… У іншы свет… Чытаць інтэрв'ю цалкам… (Андрэй)
Нягледзячы на адсутнасць выразнай палітычнай ці актывісцкай афарбоўкі гэтай тусоўкі, менавіта Панікоўка дала глебу для стварэння ЛГБТ-руху ў Беларусі. Першыя суполкі і арганізацыі, па-сутнасці, выліліся з Панікоўкі — рабіліся тымі людзьмі, якія першапачаткова прыходзілі сюды за падтрымкай і пошукам аднадумцаў.
Так, у 1998 годзе журналіст і грамадскі дзеяч Эдвард Тарлецкі разам з іншымі аднадумцамі стварыў і ўзначаліў першую ў гісторыі Беларусі ЛГБТ-арганізацыю — Беларускую лігу сэксуальных меншасцяў «Лямбда» (БЛЛ), якая праіснавала да 2005 года. За гэты час быў праведзены шэраг буйных фестываляў, ладзіліся пікеты, культурныя і праваабарончыя акцыі, канферэнцыі, напрацягу некалькіх гадоў выдаваўся часопіс «Форум Лямбда». У 2001 годзе прайшло першае і да сёння самае буйное ў гісторыі краіны прайд-шэсце, у якім удзельнічалі па розных звестках ад 500 да 2000 чалавек. У 2008-м годзе Эдвард Тарлецкі эміграваў з Беларусі.
У 2013 годзе з’ехаў з Беларусі кіраўнік праваабарончага праекта «ГейБеларусь» Сяргей Андросенка. Праект праіснаваў з 2009 года, — за гэты час прайшло некалькі гей-прайдаў, ладзіліся канферэнцыі, шматлікія культурныя і праваабарончыя мерапрыемствы. Неўзабаве пасля ад’езду яго кіраўніка з краіны праект спыніў сваё існаванне.
Увогуле, адной з адметных рысаў ЛГБТ-супольнасці ў Беларусі ў 90-х — пачатку нулявых было тое, што ў значнай ступені яна ўтваралася вакол харызматычных фігур, і адпаведна, трымалася на актыўнасці гэтых людзей. Калі ж па розных прычынах (сярод якіх і палітычныя, як сістэмны ціск, і асабістыя, напрыклад, актывісцкае выпаленне) людзі сыходзілі з актывізму, то праз некаторы час спынялі сваё існаванне і самі арганізацыі. Яшчэ адной з асаблівасцяў ЛГБТ-супольнасці ў Беларусі з’яўляецца адсутнасць пераемнасці, што робіць складаным працэс архівавання і перадачы досведу.
Тое самае адбылося і з лесбійскай арганізацыяй «ЯНА», якая была створаная ў канцы 90-х гг. і напрацягу некалькіх гадоў працавала пад кіраўніцтвам Святланы Плаўсюк. «ЯНА» займалася праваабарончай дзейнасцю. Сярод мэтаў арганізацыі былі змены ў заканадаўстве. Праводзіліся адукацыйныя, забаўляльныя мерапрыемствы. У 2002-2003 гг. у Мінску прайшлі некалькі лесбійскіх канферэнцыяў, працавала гарачая лінія для гомасэксуальных жанчынаў.
«Была арганізацыя «Яна», у якую я ўваходзіла і з якой мы ў 1998—1999 гг. спрабавалі выпусціць часопіс. Адзін нумар выйшаў, а пасля Света [Плаўсюк — Рэд.] сышла з руху, і «Яна» паспяхова закрылася. Гэта была зарэгістраваная арганізацыя, у яе быў гатовы статут. Мы спрабавалі ўзнавіць гэта, дзяўчаты аб’ядноўваліся, але мы так і не змаглі рэанімаваць «Яну»,— успамінае Кацярына Пытлева, былая актывістка.
Пазней Кацярына сама стала праводзіць забаўляльна-адукацыйныя вечарыны для дзяўчат «L-party». Яшчэ праз некаторы час стварыла ініцыятыўную групу «Лабрыс», але ў хуткім часе таксама сыйшла з актывізму.
На той момант, калі я вырашыла сысці, я зразумела, што людзям гэта не патрэбна. У нас народ гатовы тусавацца, але не выходзіць змагацца за свае правы, змяняць сваё жыццё. Быць спажыўцом нашая ЛГБТ-супольнасць гатовая. Але пра які «актывізм за барам» тут можна казаць? Забаўляльныя мерапрыемствы як такія мне ладзіць нецікава. Я хацела, каб гэта вылілася ў нешта большае, у канкрэтныя дзеянні, арганізацыі, магчыма, змены ў заканадаўстве. Хацелася хаця б неяк кансалідаваць супольнасць. І так, на пэўны час людзі з’яўляліся, а пасля знікалі… Нашую супольнасць трэба адукоўваць. У нас людзі ўвогуле не прывыклі змагацца за свае правы… Чытаць інтэрв'ю цалкам… (Каця Пытлева)
Наогул, тэма супольнасці цесна звязаная з паняццем актывізму: яны ўзаемна вызначаюць адно адно. Агульныя ідэі і каштоўнасці супольнасць дэкларуе і рэалізуе з дапамогай медыятараў-актывістаў. То бок, актывізм існуе не «сам па сабе», а толькі ў сацыяльным кантэксце. Цікава і паказальна, што гэтыя ўзаемазалежныя з'явы ў беларускім грамадстве не сфарміравалі кааліцыю, пабудаваную на ідэі грамадзянскай салідарнасці, а знаходзяцца ў адносінах, падобных на псіхалагічны перанос. Актывізм часцяком існуе ў палітычных катэгорыях «ад імя супольнасці», лёгка звяртаецца да патэрналісцкіх стратэгіяў: «супольнасць як мэтавая аўдыторыя», «трэба адукоўваць супольнасць», «падвышаць самасвядомасць супольнасці» і г.д. У той час як прадстаўнікі ўразлівых сацыяльных групаў, якія перажываюць гендэрную дыскрымінацыю, прасцей салідарызуюцца па прыкмеце індывідуальнага спажывання і выкарыстоўваюць наратыў абвінавачання ахвяры для апісання грамадзянскага актывізму («не трэба высоўвацца, “вы” прыцягваеце да «нас» агрэссію»). Абодва бакі фактычна ўзаемадзейнічаюць са стэрэатыпнымі ўяўленнямі пра сацыяльную групу і яе патрэбы. Прычынай такога становішча можа быць працяглая адсутнасць архівавання гісторыі супольнасці не як выключна гісторыі грамадзянскага актывізму, а таксама шматгадовая адсутнасць у грамадзянскім полі пляцоўкі, здольнай падаць разнастайнасць і самакаштоўнасць індывідуальных гісторый.
Цяжкасць такога архівавання палягае яшчэ і на тым, што часта людзі не бачаць і не разумеюць каштоўнасці свайго жыцця як часткі супольнай гісторыі, успрымаючы свае асабістыя досведы як гісторыі «паразы», якімі псіхілагічна цяжка або не мае сэнсу дзяліцца, асабліва, калі яны ўтрымліваюць у сабе траўматычны досвед, пра які не хочацца лішні раз узгадваць.
Яшчэ адной значнай фігурай у жыцці лесбійскай супольнасці Беларусі, пра якую варта ўзгадаць, была Смайлік, арганізатарка дзявочых вечарынаў на пачатку 2000-х гг., якія ладзіліся ў сталоўцы завода імя Вавілава. Адной з характэрных рысаў гэтых вечарынаў была іх арганізацыя па «сямейным» тыпе — калі з’яўлялася апякунка (у дадзеным выпадку Смайлік), і дапамагала іншым людзям з супольнасці, дзе ўсе былі знаёмыя між сабой і праяўлялі адна да адной клопат.
Можна ж было раней на Вавілава прыйсці без грошай, толькі на ўваход назбіраць. І ўсё. Ты прыходзіш — цябе за кожны стол пасадзяць. Табе дадуць і пад’есці, і выпіць. І цыгарэту дадуць, калі ў цябе няма. Прыходзілі людзі, казалі: блін, Смайлік, пусці, у мяне няма цяпер грошай. У мяне заўтра заробак, я табе аддам. Я пускала… Чытаць інтэрв'ю цалкам… (Смайлік)
Вельмі істотнай патрэбай людзей на той час заставалася патрэба ў прыняцці ды бяспецы. Таму менавіта такая схема арганізацыі супольнасці аказалася жыццяздольнай, — калі цябе не прымаюць родныя, не разумеюць у школе, выйсцем можа стаць пошук і набыццё новай «сям’і» ў выглядзе самога кам’юніці (падобна да баляў, «дамоў» у Нью-Йорку). Матчынай фігурай для кам’юніці не абавязкова маглі станавіцца пэўныя персаналіі, але і само месца магло выконваць такую функцыю («Панікоўка — маці нашая. Я гэта гаварыў заўжды» — цытата з інтэрв’ю).
Ты заўсёды адчуваў сябе нечым асобным — не такім, як твае аднакласнікі. Куча ж было ўсякіх размоваў, нават з настаўнікамі, калі яны пачыналі казаць, што вось вы, дзеці, сталееце, пачынаеце цікавіцца хлопчыкамі… А я сталею і разумею, што не цікаўлюся хлопчыкамі… Магчыма, я ўвогуле не сталею! У кожным разе, усё гэта пужае спачатку, калі ты яшчэ не разумееш, што гэта. І што гэта не павінна нейкімі межамі закрывацца. Табе б не хацелася, каб цябе закрылі ў нейкія межы. А межы былі ўсюды. Акрамя такіх месцаў, як Паніка, Вавілава… Яно мне вельмі дапамагло ў жыцці. Калі б не гэтыя месцы, я б, напэўна, не справілася. Менавіта гэтае месца табе і паказвае, што ты можаш сябе адчуваць спакойна, бо ты не адзін… Чытаць інтэрв'ю цалкам… (Маша)
Глабальны кантэкст
Ілюстрацыя. Алоўкавая графіка. На малюнку белы фон, па цэнтры намаляваная шэрая труба, ад якой аддзяляецца дах у выглядзе хаткі. Над дахам "вісяць" трохкутнікі, большасць з іх чорныя, ёсць таксама два белых і адзін - чырвоны, іх вяршыні накіраваныя ўніз.Тыя з нас, хто цікавяцца гісторыяй ЛГБТК-руху, памятаюць, што ў ЗША пачатак лібералізацыі ў галіне палітыкі, скіраванай на ЛГБТК-супольнасць і індывідаў, звязаны з 1968 г., а дакладней са «стоўнволскім паўстаннем» (Stonewall) у Нью-Йорку. Цягам трох дзён амаль дзве тысячы людзей, якія ідэнтыфікавалі сябе пераважна як гомасэксуалы і трансгендарныя асобы, выступалі супраць чатырохсот паліцэйскіх, адмаўляючыся падпарадкоўвацца дыскрымінацыйным распараджэнням. Стыхійны бунт, які ўзнік як вынік шматгадовага прыгнёту і зневажання, відавочна стаў магчымым, дзякуючы агульнай атмасферы таго часу: шэраг палітычных рухаў, скіраваных на барацьбу з дыскрымінацыяй і няроўнасцю, ужо набылі моц, і патрабаванні студэнцтва, фемініст_ак і чорных людзей упэўнена гучалі па ўсёй Амерыцы.
Кансалідацыя гей-супольнасці Нью-Йорку і далучэнне яе прадстаўнікоў да агульнай барацьбы з рэпрэсіўнымі інстытутамі стала адказам на ўзмацненне цэнзуры і рэпрэсій з боку ўлад. У гэтым працэсе фармавалася і сама супольнасць — субкультура, якая яшчэ ў сярэдзіне 60-х гг. існавала на перыферыі грамадскай свядомасці, нябачная і нячутная праз гамафобію, якая дамінавала паўсюль, пачала пошук агульнай мовы выказвання сваіх патрэб і вызначэння пазіцый. Палітыкі ідэнтычнасці, якія выпрацоўваліся ЛГБТК-індывідамі і супольнасцю ў гэтым працэсе, былі наўпрост звязаныя з барацьбой іншых «маргіналізаваных» груп за роўныя грамадзянскія правы.
Важна адзначыць, што не ад самага пачатку ўвесь спектр ідэнтычнасцяў быў уключаны ў супольнасць. Першапачаткова мужчыны-гомасэксуалы і трансгендарныя жанчыны найбольш актыўна ўдзельнічалі ў акцыях пратэстаў і іншых публічных мерапрыемствах ад імя супольнасці. Збольшага, лесбійкі, фемініст_кі і квір людзі далучыліся да грамадскіх кампаній крыху пазней, у другой палове 70-х гг., калі ВІЧ/СНІД актывізм паўстаў як адказ на практыкі замоўчвання, дыскрымінацыі і гетаізацыі (можна нават сказаць – генацыду) людзей з ВІЧ/СНІД. Менавіта гэты цяжкі момант у гісторыі паўночнаамерыканскага ЛГБТК-руху з’яўляецца цэнтральным для ўзнікнення ключавой ідэі палітык ЛГБТК-ідэнтычнасці — «out and proud» (перакласці можна як «адкрыта заяўляю пра сваю сэксуальную ідэнтычнасць і ганаруся»), паколькі стыгма гомасэксуальнасці ў часы эпідэміі ВІЧ/СНІДу стала надзвычай моцнай.
У 1990 гг. некаторыя ВІЧ/СНІД актывіст_кі аб’ядналіся з мэтай ліквідацыі гамафобіі і павышэння бачнасці ЛГБТК-індывідаў з выкарыстаннем разнастайных тактык. Арганізацыя, якая спачатку была безназоўнай, у хуткім часе стала называцца «Квір Нацыя» і зацвердзіла сваімі прынцыпамі неіерархічнасць і дэцэнтралізаванасць, што мусіла дазволіць любому чалавеку стаць чальцом і атрымаць права голасу падчас прыняцця рашэнняў. Дзейнасць Квір Нацыі была скіраваная на павышэнне бачнасці і прадстаўленасці ЛГБТК-ідывідаў як у супольнасці, так і ў грамадстве агулам.
Як бачна, адной з нагод для кансалідацыі супольнасці стала літаральна жыццёвая неабходнасць барацьбы за грамадзянскія правы ЛГБТК-індывідаў: вольны доступ да якасных медыцынскіх паслуг, роўнасць шлюбаў — усё тое, што зараз з’яўляецца элементам глабальных ЛГБТК-палітык мае абсалютна канкрэтны гістарычны і палітычны кантэкст.
«Калі людзі сутыкнуліся з немагчымасцю распаўсюдзіць прывілеі страхавання жыцця на сваіх партнэр_ак, якія паміралі ад СНІДу, бо толькі чальцы (гетэрасэксуальнай) сям’і маглі гэта зрабіць, альбо немагчымасці пакінуць спадчыну — патрабаванне ў прызнанні роўных правоў на шлюб стала адным з асноўных»
І гэты элемент фарміравання палітык ідэнтычнасці надзвычай важны, бо ў кантэксце пост-камуністычных краін даволі часта патрабаванне прызнання роўнага права на шлюб і ўдачарэнне/усынаўленне дзяцей успрымаецца як своеасаблівы «капрыз», «празмернасць» ці то наадварот як «дробязь» альбо «апошні пункт спісу».
Такім чынам, публічны камін-аўт як палітычны рух, функцыяванне разнастайных сэрвісных ЛГБТК-арганізацый, правядзенне гей-прайдаў - палітыкі ідэнтычнасці, якія ляглі ў аснову фарміравання глабальнага аблічча ЛГБТК-супольнасці — аформіліся ў выніку далучэння ЛГБТК-індывідаў да барацьбы за пераразмеркаванне рэсурсаў і перавызначэнне ўладных дачыненняў у амерыканскім грамадстве. Менавіта таму пэўныя практыкі, якія адпавядалі тагачаснаму кантэксту, на сёння ўспрымаюцца крытычна ЛГБТК-індывідамі ў розных краінах. Найбольш распаўсюджаны фармат гей-прайдаў, прыкладам, на думку многіх страціў свой сацыяльна-крытычны патэнцыял і не адпавядае патрэбам салідарызацыі з менш прывілеяванымі ЛГБТК-індывідамі (прыкладам, чорнымі і нябелымі ЛГБТК-людзьмі ў Паўднёвай Афрыцы, Бразіліі ды, як трагічна сведчыць «Пульс» у Арланда, у ЗША), якія і на сёння працягваюць пакутваць ад сацыяльнай і эканамічнай неабароненасці, жыццю і здароўю якіх працягвае пагражаць небяспека, і таму яны не могуць далучыцца да святочнага фармату прайда, які звычайна падтрымліваецца і з’яўляецца прэрагатывай белых гомасексуальных мужчын і жанчын сярэдняга класу.
Відавочна, што працэсы фарміравання ЛГБТК-супольнасцей у розных краінах адрозніваюцца ад таго, якую форму яны мелі ў ЗША. Тым не менш, глабальныя палітыкі ідэнтычнасці выкарыстоўваюцца шмат якімі ЛГБТК-індывідамі для самавызначэння як кампенсацыя адсутнасці падтрымкі гома- бісэксуальнай/транс/квір ідэнтычнасці ў лакальным кантэксце.
Для нас найбольшую значнасць у гэтым выпадку маюць важныя сацыяльна-структурныя і сімвалічныя адрозненні паміж сэксуальнай культурай (стаўленне да сэксуальнасці, сэксуальна-эратычныя каштоўнасці і адпаведныя формы паводзін) у Беларусі і ў краінах глабальнага Захаду. У першую чаргу ў кантэксце размовы пра фарміраванне ЛГБТК-супольнасці нам важна звярнуцца да паняццяў прыватнага і публічнага: менавіта выйсце з прыватнай сферы было істотным як для фемінісцкага руху, так і для ЛГБТК-руху ў ЗША, менавіта таму лозунгі «асабістае ёсць палітычным» і «out and proud» набылі такую папулярнасць.
Дэфіцыт «privacy» — прыватнага — выклікае непрыняцце і нежаданне вылучэння «інтымных, асабістых зачыненных для старонніх» пытанняў у публічную сферу грамадзянскага і палітычнага жыцця, як падставы для кансалідацыі з іншымі людзьмі і барацьбы за свае правы.
Як адзначае Ігар Кон, апісваючы асаблівасці сэксуальнай культуры ў Расіі ў кнізе «Клубничка на березке. Сексуальная жизнь в России» (2010), у таталітарным грамадстве падзел публічнага і прыватнага прынцыпова немагчымы. Публічнае жыццё цалкам паглынаецца дзяржавай, а прыватнае жыццё знікае разам з прыватнай маёмасцю. Магчымасць аддзяліць прыватнае жыццё ад сферы грамадскіх інтарэсаў у часы «развітога сацыялізму» адмаўлялася, ніякіх прававых гарантый недатыкальнасці асабістага жыцця не існавала. Першасныя арганізацыі камуністычнай партыі на месцах працы і вучобы, органы правапарадку, супрацоўні_цы студэнцкіх і працоўных інтэрнатаў ды і проста суседзі — усе яны былі часткай «прыватнага» жыцця кожна_й савецкай грамадзян_кі. Менавіта таму, у 1960-х выразнай стала тэндэнцыя да аўтанамізацыі і індывідуалізацыі асабістага жыцця. У той час, як у ЗША пачынае фарміравацца фемінісцкі рух, адной з мэтай якога была магчымасць жанчынам «выйсці з дому» у сферу публічнага жыцця. У СССР тых часоў «інтым быў быццам бы асабістым замежжам» для кожнай і кожнага, куды не трапляў пільны погляд грамадства. Як адзначае Ігар Кон, менавіта асабістае, інтымнае жыццё (і, адпаведна, сэксуальнасць) сталі своеасаблівым сховам ад сацыяльнага менавіта таму, што іншых сховаў у людзей не было.
Калі прыглядзецца да гэтых элементаў сацыяльна-палітычнага кантэсту фарміравання ідэнтычнасцей, у тым ліку і гендарных, і сэксуальных, у (пост-)камуністычных краінах, становіцца крыху лепш зразумелым нежаданне выносіць сэксуальнасць у сферу публічнага, грамадскага інтарэса. Менавіта таму фарміраванне ЛГБТК-кам’юніці і апрапрыяцыя глабальных палітык ідэнтычнасці (і адпаведнай мовы) выклікае супраціў у грамадстве і нават у некаторых ЛГБТК-індывідаў у Беларусі.
Як было адзначана на дыскусіі, магчыма, адзін са шляхоў да кансалідацыі — гэта пошук аб’ядноўваючых падставаў не толькі, і, магчыма, не столькі ў сексуальнасці як такой, але ў магчымасці суаднясення жыццёвага вопыту (у тым ліку і вопыту дыскрымінацыі і выключэння з сацыяльных інстытутаў на падставе гендарнай альбо сексуальнай ідэнтычнасці), фарматаў жыцця, каштоўнасцей і г.д.
Безумоўна, надзвычай важна ў спробе знайсці магчымасці для самавызначэння і аб’яднання — звярнуцца да лакальнага кантэксту, гістарычных і палітычных падставаў існавання менавіта ў нашым грамадстве сэксуальнасці як такой і розных яе варыянтаў, фарматаў і форм. Тое самае тычыцца і гендарных аспектаў фарміравання індывідаў. На гэтым шляху акрамя спробы заняць пэўную крытычную дыстанцыю да глабальных палітык ідэнтычнасці (з мэтай выкарыстання іх з як мага большай карысцю) варта пераадолець пэўную гістарычную і культурніцкую амнэзію, у тым ліку і што тычыцца жыцця гомасэксуальных, бісэксуальных і гендарна нонканформных людзей у Беларусі як цягам сучаснай гісторыі краіны, так і дзесяцігоддзі, а можа і стагоддзі назад. Пры гэтым тое, што адбываецца «тут і цяпер» мае гэткую ж каштоўнасць, бо само па сабе з’яўляецца стварэннем гісторыі і таму вартае абмеркавання, пражывання і архівавання.
«Свой шлях»: што адбываецца ў Беларусі сёння, якія ёсць групы, ініцыятывы?
Ілюстрацыя. Алоўкавая графіка. На малюнку белы фон, па цэнтры намаляваная шэрая труба, ад якой аддзяляецца дах у выглядзе хаткі. Над дахам "вісяць" невялікага памеру трохкутнікі, усе яны чорныя, іх вяршыні накіраваныя ўніз.ЛГБТ-супольнасць у Беларусі сёння вельмі разнародная, яна складаецца з розных пластоў, якія могуць не перакрыжоўвацца, мець розныя каштоўнасці, і часта нават быць нябачнымі адно для аднога. Як і раней, досыць шматлікая частка ЛГБТ-супольнасці рэпрэзентаваная ў значнай ступені ў сферы баўлення вольнага часу («тэматычныя» вечарыны, кінапаказы ў клубах і г.д.). На розных вечарынах, у залежнасці ад каштоўнасцяў і палітыкі іх арганізатараў, выбудоўваюцца свае правілы і нарматыўнасць — напрыклад, патрабаванне феміннасці ад наведніц (калі на ўваходзе можна пачуць: «чаму толькі нашым дзяўчатам трэба нагадваць пра тое, што яны дзяўчаты?», або «калі вы на рэшце будзеце выглядаць як дзяўчаты?») Іншыя вечарыны арыентаваныя на парнасць і пошук рамантычнага партнёра ці партнёркі, калі з усталяваннем асабістага жыцця знікае і патрэба ў супольнасці.
Яшчэ адзін пласт — гэта так званая «постпанікоўская прастора» — людзі, якія тусаваліся ў свой час на Панікоўцы, былі актыўнымі, але цяпер іх з меншай верагоднасцю пабачыш сярод наведнікаў квір-фестываляў, выставаў, дыскусіяў. («У меня есть знакомые-друзья, которые весьма популярны на Панике и постпаниковском пространстве, но я не могу понять, почему они о вас не знают. У меня есть знакомые вообще на отшибе, которые сами по себе… » — Саша).
Асобна хочацца абазначыць тэму ўзроста і адрозненняў паміж пакаленнямі, калі значная частка ЛГБТ-супольнасці сацыялізавалася ў ранейшыя часы, не маючы тых магчымасцяў, якія ёсць у кам’юніці сёння. Адсюль — розны досвед, і важнае пытанне («Якім бы было маё жыццё, калі б гэта было магчыма?»), якое агучыла адна з удзельніц квір-фестывалю Надзея Гусакоўская падчас свайго мерапрыемства-дыскусіі.
Ва ўсёй дыскусіі, нягледзячы на яе неаднароднасць і хаатычнасць, прагледжваюцца супольныя чаканні пра тое, што кам’юніці можа фарміравацца вакол антыдыскрымінацыйных каштоўнасцяў, або прагаворваюцца расчараванні пра тое, што гэта не так.
...
«Для меня важным фактором существования ЛГБТ-сообщества и деталью, по которой я могу человека к этому сообществу отнести или не отнести, является то, что мы разделяем антидискриминационные принципы в отношении всех групп людей. Т.е. для меня человек, который является частью ЛГБТ-сообщества, не разделяет принципы расизма, сексизма, гомофобии, трансфобии» (Вика)
...
«Для меня, наверное, один из самых важных [факторов] — это чтобы человек в сообществе почувствовал себя безопасно и комфортно, собственно говоря, чтобы не было любых форм дискриминации. Ну и, естественно, коммуникация. Но это не просто коммуникация, что вот собрались ЛГБТ, начали общаться, пообщались и разошлись. Это должно быть некое объединение, которое что-то делает совместно, у них есть некая направленность. Это могут быть разные направления, необязательно что-то одно (это может быть что-то правозащитное и т.д.)» (Виктор)
...
«У меня сложилось впечатление, что есть огромное количество людей, которые относят себя к ЛГБТ-сообществу в пику всем организациям, которые его пытаются представлять. Вроде как "все попытки говорить за меня мне кажутся провальными, я от себя тоже говорить не буду". "К ЛГБТ-сообществу себя отношу. Но всё остальное критикую". Мне кажется, что общей ценностью для ЛГБТ-сообщества, по крайней мере сегодня, здесь, в Беларуси, является дискриминация — прежде всего потому, что вокруг неё строится много идентичностей "от противного"» (Милана)
...
«Для меня важным фактором существования ЛГБТ-сообщества и деталью, по которой я могу человека к этому сообществу отнести или не отнести, является то, что мы разделяем антидискриминационные принципы в отношении всех групп людей. Т.е. для меня человек, который является частью ЛГБТ-сообщества, не разделяет принципы расизма, сексизма, гомофобии, трансфобии» (Вика)
...
«Для меня, наверное, один из самых важных [факторов] — это чтобы человек в сообществе почувствовал себя безопасно и комфортно, собственно говоря, чтобы не было любых форм дискриминации. Ну и, естественно, коммуникация. Но это не просто коммуникация, что вот собрались ЛГБТ, начали общаться, пообщались и разошлись. Это должно быть некое объединение, которое что-то делает совместно, у них есть некая направленность. Это могут быть разные направления, необязательно что-то одно (это может быть что-то правозащитное и т.д.)» (Виктор)
...
«У меня сложилось впечатление, что есть огромное количество людей, которые относят себя к ЛГБТ-сообществу в пику всем организациям, которые его пытаются представлять. Вроде как "все попытки говорить за меня мне кажутся провальными, я от себя тоже говорить не буду". "К ЛГБТ-сообществу себя отношу. Но всё остальное критикую". Мне кажется, что общей ценностью для ЛГБТ-сообщества, по крайней мере сегодня, здесь, в Беларуси, является дискриминация — прежде всего потому, что вокруг неё строится много идентичностей "от противного"» (Милана)
...
Па законах сацыялогіі важная для супольнасці інфармацыя транслюецца сімвалічна. Ці могуць сусветныя (заходняй культуры) сімвалы стаць фундаментам самаідэнтыфікацыі супольнасці на постсавецкай прасторы? Чаму, запазычваючы сімволіку самавызначэння (вясёлку, абрэвіятуру, у апошнія гады — тэрміналогію квір-тэорыі, якая бярэ свой пачатак у заходняй акадэміі) супольнасць не запазычвае палітычную ўсвядомленасць па сцэнары Стоўнвола, і ці будуць гістарычна і сацыялагічныя адэкватнымі такія чаканні?
Як наогул будуецца самавызначэнне супольнасці ў беларускім соцыуме, які праблематызуе грамадзянскую салідарнасць як такую? І ў цэлым, з якіх «пунктаў зборкі» можа быць зададзенае пытанне аб тым, што такое беларуская ЛГБТ-супольнасць — адкуль гучыць сёння галоўнае пытанне дыскусіі? Гэта шмат у чым рытарычныя пытанні, якія ставіць дыскусія, што праводзіцца на постсавецкай прасторы ў межах найбуйнейшага ў СНД квір-фестывалю, які выводзіць тэмы гендэрнай, культурнай, нацыянальнай ідэнтычнасці з дэкларатыўнага ўзроўню ў плаз клопату пра сябе і самакаштоўнасці асабістага досведу.
© Ілюстрацыі Дар'і Даніловіч
